HomeLý thuyết YHCT

Đại cương về bào chế đông dược

Bào chế là gì?

Bào chế đông dược

Bào chế có nghĩa là dùng các phương pháp cơ học và lý hóa để thay đổi hình dạng, lý tính, dược tính của vị thuốc để tiện cho việc sử dụng, điều trị, sản xuất, bảo quản…

Nói chung, bào chế là công việc biến đổi tính chất thiên nhiên của dược liệu thành những vị thuốc thuần thục để phòng bệnh và trị bệnh.

Trong Đông y thường dùng danh từ thuốc chín (thục dược) và thuốc sống (sinh dược) đó là hai danh từ đối lập nhau. Danh từ thuốc chín là để chỉ các dược liệu đã bào chế.

Tài liệu Bào chế xưa để lại lâu đời nhất là quyển Bào chế luận của Lôi Hiệu (Trung Quốc) vào khoảng 420-479 và sau đó đổi tên là Lôi công Bào chế – cuốn sách này vẫn còn giá trị đến ngày nay về kỹ thuật bào chế các vị thuốc.

Mục đích

Bào chế nhằm những mục đích sau đây:

  • Bỏ các tạp chất lẫn lộn trong dược liệu: mốc, mọt, các loại không phải là dược liệu.
  • Bỏ bớt các bộ phận không cần thiết của dược liệu, làm cho vị đó tinh khiết hơn. Vd. Mạch môn bỏ lõi; Ve sầu bỏ đầu, chân; Ngưu tất bỏ đầu
  • Để dễ thái, bào, dễ tán bột, dễ nấu cao, dễ bảo quản
  • Giảm bớt độc tính của dược liệu. Vd Mã tiền, Bán hạ, Phụ tử, Hoàng nàn, Ba đậu
  • Thay đổi tính năng của vị thuốc bằng cách tẩm sao cho dễ tan vào nước, dễ đồng hóa, dễ hấp thụ, để dẫn vào các bộ phận của cơ thể cần điều trị. Vd. Bạch truật, Hoàng kỳ, Thục địa, Bạch thược, Táo nhân

Yêu cầu của việc bào chế

Trần Gia Mô (1562) đời Minh (Trung Quốc) có nói: “bào chế cốt ở chỗ vừa chừng, non quá thì khó kiến hiệu, già quá thì mất khí vị”.

Câu nói này của ông là một câu cách ngôn cơ bản cho tất cả mọi người làm công tác bào chế Đông dược phải nghiên cứu noi theo. Nhưng thế nào gọi là vừa chừng, đạt yêu cầu này thật hết sức khó bởi vì không có một tiêu chuẩn kỹ thuật nào cụ thể mà chỉ dựa vào kinh nghiệm của những người thầy thuốc, người bào chế nhiều kinh nghiệm, đã làm lâu năm trong nghề.

Bào chế có 2 yêu cầu chính sau:

  • Bảo đảm phẩm chất thuốc, kỹ thuật đúng đáp ứng yêu cầu điều trị theo biện chứng luận trị của Đông y
  • Người bào chế giỏi, ngoài sự hiểu biết vững vàng về dược vật, những hiểu biết cơ bản về dược lý đông y mà còn phải thông thạo về kỹ thuật tùy từng trạng thái, phẩm chất của vị thuốc, tùy từng yêu cầu của bài thuốc mà định việc bào chế cho vừa chừng.

Kỹ thuật bào chế thuốc y học cổ truyền và thuốc y học hiện đại có những điểm giống nhau đặc biệt là kỹ thuật bào chế một số dạng thuốc như thuốc nước, thuốc bột, thuốc hoàn, thuốc cao, thuốc rượu… các kỹ thuật tán, rây, nung, đốt. thăng hoa…

Trong bào chế chúng ta có thể kết hợp cả 2 phương pháp vừa bảo đảm tính cổ truyền vừa bảo đảm tính hiện đại. Các thủ thuật chế bằng nước, chế bằng lửa, chế bằng nước và lửa phối hợp được sắp xếp lại cho phù hợp với thời đại đó là phương pháp chế hóa cơ học và phương pháp chế hóa lý hóa. Nhưng kỹ thuật chế biến dược liệu, bào chế thuốc chín vẫn hoàn toàn theo đúng phương pháp y học cổ truyền đáp ứng yêu cầu điều trị theo biện chứng luận trị của các thầy thuốc đông y.

 

COMMENTS